ΥΠΟΔΕΧΟΜΕΝΟΣ ΣΤΑ ΠΡΟΘΥΡΑ ΤΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ

      Στη σημερινή ελληνική βιβλιογραφία δεν υπάρχει έλλειψη ούτε ιστορικών πραγματειών ούτε μιας εκτεταμένης και πλήρους Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους από της πρώτης εμφάνισής του μέχρι σήμερα, έστω κι αν δεν είναι ενσωματωμένη σε αυτή, τουλάχιστο με κάποια πληρότητα, και η υπέροχη Ελληνική Μυθολογία. Εκείνο που λείπει και χρειάζεται είναι ένα ιστορικό εγχειρίδιο εύχρηστου μεγέθους μέσα στο οποίο θα μπορούσε να συμπιεστεί αυτός ο τεράστιος όγκος των γεγονότων, ζωής, δημιουργίας και πολιτισμού που παρήγαγε αυτό το έθνος, του οποίου τις ρίζες η αξίνα της έρευνας – μολονότι όλο και βαθύτερα μπήγεται στο παρελθόν -  ακόμα αναζητεί. Κι όλο και τις μεταθέτει μακρύτερα. Κι όλος ο όγκος του ιστορικού του υλικού μεγαλώνει, συχνά μαζί ή παράλληλα με την ιστορική του διαδρομή.  
    Όταν συνειδητοποίησα αυτή την έλλειψη κι αυτή την ανάγκη, αποφάσισα –ίσως περισσότερο απερίσκεπτα απ’ όσο το εγχείρημα δικαιολογούσε- να τη θεραπεύσω,  αγνοώντας προφανώς τι σήμαινε η προσπάθεια να χωρέσεις σ’ έναν σχετικά εύχρηστο τόμο αυτό που στην τελευταία του εκδοχή μόλις απλώθηκε σε 16 μεγάλους τόμους, φιλοδοξώντας μάλιστα αυτή η συμπίεση της ύλης να μη θίξει στα ουσιώδη της την πληρότητά της! Και χωρίς ακόμα ν’ αξιολογήσω σωστά την προειδοποίηση του μεγάλου Κ. Παπαρρηγόπουλου – που πρώτος ανέλαβε ανάλογο εγχείρημα, να συγκροτήσει επιτομή του δικού του έργου – για τις μεγάλες δυσχέρειες που έχει ν’ αντιμετωπίσει όποιος θελήσει να τιθασεύσει το ιστορικό υλικό και να το περιορίσει σ’ ένα δυσανάλογο του μεγέθους του κελί.  

       Στην ελληνική – αλλά και στην παγκόσμια – βιβλιογραφία υπάρχει πληθώρα ιστορικών πονημάτων που άρχισαν τη διαδρομή τους τουλάχιστο – αν φυσικά τα ομηρικά έπη δεν είναι τέτοια – πριν 2,5 χιλιάδες χρόνια. Τα περισσότερα από αυτά είτε εξιστορούν και αναλύουν ένα συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός ή βιογραφούν ένα σημαντικό ιστορικό πρόσωπο είτε καλύπτουν μια ορισμένη ιστορική περίοδο, μικρότερη ή εκτενέστερη. Ελάχιστα είναι τα έργα που καλύπτουν ολόκληρη τη μακραίωνη και γνωστή ως τώρα ιστορική διαδρομή αυτού του έθνους που σημάδεψε ποικιλοτρόπως ως τώρα όσο λίγα έθνη την παγκόσμια ιστορία. Αυτά δε τα τελευταία είναι μεν σημαντικότατα, αλλά τόσο εκτενή, και άρα δύσχρηστα, που καταντούν πρώτον να είναι κατάλληλα και απαραίτητα μόνο για τους ειδικούς, και δεύτερον να μην εξυπηρετούν το βασικό ζητούμενο: τη συνοχή και την ενότητα στην παρακολούθηση της διαδοχής των ιστορικών γεγονότων και μέσω αυτών την αδιάκοπη πορεία του έθνους για την πραγμάτωση των πεπρωμένων του. Αυτός, φρονούμε, πρέπει να είναι και ο κεντρικός στόχος της διδασκαλίας – στη Μέση τουλάχιστο εκπαίδευση – του μαθήματος της Ελληνικής Ιστορίας. Αυτό που γίνεται σήμερα με τον τεμαχισμό της σχολικής ιστορίας σε περιόδους ασύνδετες μεταξύ τους αποτελεί βαναυσότητα. 
    Αυτό το κενό, και αυτή την ανάγκη, φιλοδοξεί να καλύψει η παρούσα προσπάθεια. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της; Κατ’ αρχάς τι δεν είναι: α) Δεν είναι περίληψη της Ελληνική Ιστορίας. β) Δεν είναι επιλεκτική παράθεση ιστορικών – των ουσιωδών έστω – γεγονότων (επιτευγμάτων ή συμφορών) της Φυλής. Είναι συνοπτική μεν αλλά πλήρης η τρισχιλιετής ιστορία του Ελληνικού Έθνους. 

      Πώς επιτεύχθηκε αυτός ο άθλος ώστε οι περισσότερες των 10.000  άλλων ανάλογων έργων σελίδες (χωρίς να περιλαμβάνονται σ' αυτές οι περίπου 1.700 μεγάλες σελ. της πληρέστερης ως τώρα, της Εκδοτικής Αθηνών, κι αξεπέραστης Ελληνικής Μυθολογίας) να συμπτυχθούν σε περίπου 1.600, χωρίς να θιγεί η πληρότητα της εξιστόρησης; Όχι φυσικά με την περικοπή ιστορικής ύλης, αλλά: α) με την αποφλοίωση του περιττού και την παρακράτηση της ουσίας·  β) με την παράλειψη ή τη συρρίκνωση του αφηγηματικού διακόσμου·  γ) με τη λιτότητα στην περιγραφή  των γεγονότων και φαινομένων·  δ) με την ενδεικτική ή επιλεκτική παράθεση ύλης (κυρίως στους χώρους του πολιτισμού και στην περιγραή μαχών) που προσφέρει εξειδικευμένη γνώση και ενδιαφέρει κατά πλάτος και βάθος λίγους, τους ειδικούς, και ε) με τον εξοβελισμό ή τον περιορισμό της εικονογράφησης, που θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως μειονέκτημα από το σύγχρονο απαιτητικό αναγνώστη. Μακάρι να ήταν εφικτή η εξάλειψή του χωρίς να θιγεί το πλεονέκτημα του μικρού όγκου. 

     Για να επιτευχθεί αυτό το πλέγμα των επιμέρους επιδιώξεων και να φτάσουμε στο τελικό αποτέλεσμα χρειάστηκε να καταβληθεί πολύς κόπος και να χρησιμοποιηθούν όλες οι διαθέσιμες δυνάμεις και δυνατότητες από το συντελεστή αυτής της εργασίας. Και χρειάστηκαν πολύ περισσότερες από όσες αρχικά νομίζαμε ή υπολογίζαμε. Ελπίζουμε το αποτέλεσμα να δικαιώσει τους κόπους και τις προσδοκίες του φιλόδοξου αυτού εγχειρήματος. 

      Ενόψει των παραπάνω, είναι προφανές ότι και η ανάγνωση του παρόντος έργου έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες, απαιτήσεις και «τεχνικές». Διότι συχνά το κείμενο είναι ελλειπτικό. Πολλά λέγονται υπαινικτικά. Ο λόγος συνήθως είναι πυκνός. Πίσω από μια μικρή φράση ή και μία λέξη μπορεί να υποκρύπτονται πολλά. Άρα όποιος ενδιαφέρεται να τα ανακαλύψει θα πρέπει να καταφεύγει κατά περίπτωση σε εκτενέστερες σχετικές εργασίες. Εννοείται ότι τα υποκρυπτόμενα/παραλειπόμενα (συνήθως λεπτομέρειες) θεωρήθηκαν ως δευτερεύουσας σημασίας και άρα όχι απαραίτητα να καταχωριστούν στην παρούσα εργασία. 

     Τι προσφέρουμε με την παρούσα εργασία στον ελληνικό λαό – αλλά και στους ξένους θαυμαστές αυτού του Έθνους - , στην ελληνική παιδεία και στον απανταχού της Γης Ελληνισμό; Ένα ιστορικό εγκόλπιο. Έναν ασφαλή οδηγό για όποιον θα θελήσει να διανύσει την άλλοτε εκθαμβωτική κι άλλοτε ερεβώδη διαδρομή μέσα στο δυσπροσδιόριστο παρελθόν αυτού του λαού, που είναι και προσωπική του διαδρομή. Προσφέρουμε ακόμη την αφορμή και τη δυνατότητα στους σχεδιαστές της ελληνικής Παιδείας να επανεξετάσουν την ενότητα και διαχρονικότητα στη διδασκαλία της Ελληνικής Ιστορίας – τουλάχιστον στη Μέση εκπαίδευση. 
     Τελειώνω με μια αναγκαία/χρήσιμη διευκρίνιση για το χρήστη/αναγνώστη της παρούσας ηλεκτρονικής έκδοσης: Στην έντυπη (οψέποτε γίνει) μορφή το παρόν έργο θα είναι, επιπλέον, διαρθρωμένο σε 20 Μέρη και σε ευκρινέστερη παράθεση των Κεφαλαίων  και λοιπών  περαιτέρω διαιρέσεων, με βάση, φυσικά, τη χρονική ροή των γεγονότων και την εν γένει υφή της ιστορικής ύλης, στο μέτρο, βέβαια, που μια τέτοια διάρθρωση είναι εφικτή.
       Δεν απομένει παρά ν' αφεθείς στην ξενάγηση στον υπέροχο -συχνά δε και καταθλιπτικό- κόσμο της συναρπαστικής Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους. Εγώ απλά προσπάθησα να σου ανοίξω μια μικρή πόρτα. Αποσύρομαι. Πραγματικός ξεναγός σου θα είναι το προσωπικό σου ενδιαφέρον.

                                                                                   Ηλίας Τσιάκος

1.8.2015 

Η ΑΠΑΡΑΜΙΛΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Ο ΑΠΥΘΜΕΝΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ ΤΗΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ

 Ένα από τα θαυμαστότερα πολιτισμικά επιτεύγματα του ελληνικού λαού είναι η μοναδική στον κόσμο μυθολογία του, προϊόν φαντασίας, συναισθηματικού ξεχειλίσματος, θρησκευτικής αναζήτησης, ερευνητικής διάθεσης, φόβου, πόθου αθανασίας κτλ. Αν θα θέλαμε να κατατάξουμε σε θεματικές ενότητες τους ελληνικούς μύθους, θα σχηματίζαμε τα εξής σύνολα: εκείνους που περιγράφουν τη γένεση των θεών και θεοτήτων (θεογονία), εκείνους που αναφέρονται στη γένεση του κόσμου (κοσμογονία), εκείνους που εξιστορούν τα κατορθώματα ηρώων και ημίθεων (ηρωική μυθολογία), εκείνους που αναφέρονται στη διαπάλη θεών, ημίθεων, Γιγάντων, Τιτάνων κτλ. για την τελική επικράτηση, και εκείνους που ασχολούνται με όσα συμβαίνουν στον Άδη. 

   Η μυθολογία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο καθρέπτης της ψυχής ενός λαού, αλλά και πολύτιμο κομμάτι της ιστορίας του. Αν ο ελληνικός λαός δεν είχε δημιουργήσει ιστορία, αν δεν είχε αγγίξει τις κορυφές του πανανθρώπινου πολιτισμού, αν είχε αφανιστεί στο μεταίχμιο  Ιστορίας και προϊστορίας, όπως τόσοι άλλοι λαοί, θα αρκούσαν και μόνο οι μύθοι του να του χαρίσουν τον πανανθρώπινο θαυμασμό και την αθανασία. 

 Οι μύθοι δεν είναι απλά δημιουργήματα αχαλίνωτης φαντασίας, ειδικά μάλιστα οι ελληνικοί. Είναι στο σύνολό τους πνευματικά καλλιτεχνήματα. Αυτό θα το διαπιστώσουμε καλύτερα αν αναλογιστούμε και υπολογίσουμε την τεράστια επίδραση που έχουν, πάνω από 3.000 χρόνια τώρα, όχι μόνο στον απαράμιλλο ελληνικό πολιτισμό αλλά και στον παγκόσμιο. Αριστουργήματα του θεάτρου, της γλυπτικής, της ζωγραφικής, της μουσικής, της λογοτεχνίας κτλ. είναι εμπνευσμένα από τη θεματολογία της ελληνικής μυθολογίας. Αυτή δε η πηγή μοιάζει να είναι αστείρευτη, αφού δεν έπαυσε εδώ και 30 αιώνες να τροφοδοτεί την ανθρώπινη δημιουργικότητα. 

 Οι μύθοι δεν είναι μόνο «παραμύθια» και φαντασιώσεις. Πολλοί από αυτούς (ιδιαίτερα οι ηρωικοί) περικλείουν στον πυρήνα τους σημαντικές ιστορικές αλήθειες. Αυτό πια δεν είναι μια υπόθεση, αλλά επιστημονική βεβαιότητα. Ιδιαίτερα οι αρχαιολογικές έρευνες έφεραν στο φως στοιχεία που επαληθεύουν εξ ολοκλήρου ή εν μέρει πληροφορίες, που μόνο από τους μύθους έχουμε και στις οποίες πριν από λίγα χρόνια ελάχιστοι ή κανένας έδινε σημασία. Χάρη στη Μυθολογία οι γνώσεις μας, για την προϊστορική κυρίως περίοδο, διαρκώς πλουτίζονται. Και όχι μόνο για ιστορικά γεγονότα (ίδρυση πόλεων, μετακινήσεις φύλων, συγκρούσεις λαών κ.ά.), αλλά και για την καθημερινή ζωή των ανθρώπων (ασχολίες, οικονομία, έθιμα, θρησκευτικές δοξασίες κτλ.). Ένας ολόκληρος λαμπρός κόσμος ξεπηδάει μέσα από τους μύθους, ένας κόσμος που είναι περίτεχνα τυλιγμένος σε θελκτικές διηγήσεις, που μοιάζει να έπλασε η ανθρώπινη φαντασία στις πιο ακραίες της πτήσεις. 

  Μερικά από τα θαυμαστότερα και συγχρόνως άξια ιδιαίτερης προσοχής και έρευνας στοιχεία των ελληνικών μύθων είναι η πολυπλοκότητά τους, η διαπλοκή τους, οι πολλές εκδοχές του ίδιου μύθου και τελικά το δαιδαλώδες τους. Μοιάζουν με φαντασιώσεις ή όνειρα εφιαλτικά, που ταυτόχρονα είναι και δεν είναι κάτι, είναι και τούτο αλλά και κάτι άλλο, γίνεται εδώ αλλά και  κάπου αλλού. Αυτά τα παιχνιδίσματα της φαντασίας συνιστούν μία από τις μοναδικότητες των ελληνικών μύθων. 

  Ο μεγαλύτερος όγκος των μύθων είναι καταχωρισμένος στην προφορική παράδοση του ελληνικού λαού. Από εκεί τους άντλησαν ο Όμηρος, ο Ησίοδος (οι κύριες γραπτές κι οργανωμένες πηγές μας) και οι άλλοι αρχαίοι δημιουργοί. Είναι προφανές ότι οι μύθοι δεν έχουν ούτε την ίδια καταγωγή ούτε την ίδια ηλικία. Αν είναι αναγκαία πάντως μια χρονολογική ένταξη, θα λέγαμε ότι είναι τα γεννήματα κυρίως των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων. Βέβαια δεν έμειναν με την αρχική τους μορφή, αναλλοίωτοι. Κατά τη διαδρομή τους συμπληρώθηκαν, μεταβλήθηκαν, εμπλουτίστηκαν ή πήραν διάφορες μορφές κάτω από την επίδραση των τοπικών παραδόσεων και αντιλήψεων. Γιαυτό και έχουμε μύθους κατά περιοχές μέσα στον ελλαδικό χώρο, π.χ. Αττικής, Φθίας, Μαγνησίας, Θράκης, Πιερίας, Κρήτης κτλ. 

  Έτσι προέκυψε αυτό το πολύμορφο, πολύπτυχο, πολύχρωμο και αστραφτερό κομψοτέχνημα. Ένα ακόμα καύχημα των Ελλήνων. Μια ακόμη πηγή θαυμασμού των λαών τη Γης. Ένας ακόμη διαγγελέας του μεγαλείου της Φυλής. 

                                         

ΘΕΟΓΟΝΙΑ

Η πρώτη θεϊκή Δυναστεία

α) Το χάος. 

          Κατά τον Όμηρο, δημιουργός του Σύμπαντος είναι ο Ωκεανός, σύζυγος της Θέτιδας. Απογόνους τους δεν αναφέρει. Κατά τον Ησίοδο πριν από καθετί ήταν το Χάος. Ύστερα ήρθε η Γαία και ο Έρως. Το Χάος έφερε το Έρεβος και τη Νύχτα. Απ’ αυτούς γεννήθηκε ο Αιθέρας και η Ημέρα. Η Γαία είναι μητέρα όλων και τροφός. Από τη Γαία και τον Έρωτα γεννήθηκε ο Ουρανός. 

β) Ουρανίδες

           Από την ένωση της Γαίας με το γιο της Ουρανό προήλθε η πρώτη δυναστεία των θεών. Αυτή αποτελούνταν από: 1) τους 12 Τιτάνες: Ωκεανός, Κοίος, Κρείος, Υπερίων, Ιαπετός, Κρόνος, Τήθυς, Θεία, Θέμις, Μνημοσύνη, Φοίβη και Ρέα· 2) τους 3 Κύκλωπες: Βρόντης, Στερόπης και Άργης· 3) τους 3 Εκατόγχειρες: Αιγαίων ή  Βριάρεως, Κόττος και Γύγης.

γ) Εκθρόνιση του Ουρανού 

       Ο Ουρανός γεννοβολούσε παρ’ όλο που γνώριζε πως οι γιοι του κάποια μέρα θα τον εκθρονίσουν. Γιαυτό μόλις γεννιούνταν τους εξαφάνιζε. Η Γαία, στην απόγνωσή της, αποφάσισε να τον εκδικηθεί. Έδωσε στα παιδιά της ένα ατσάλινο δρεπάνι μ’ εντολή να τον καταστήσουν σεξουαλικά ανίκανο με ακρωτηριασμό. Μόνο ο Κρόνος δέχθηκε. Πήρε το φονικό όργανο και κρύφτηκε περιμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία. Ο Ουρανός φτάνει με τη Νύχτα και επιδίδονται σε συνουσίαση. Πετάγεται ο Κρόνος και κόβει το αντρικό μόριο του πατέρα του. Από το αίμα που έσταξε γεννήθηκαν αργότερα οι Ερινύες, οι Γίγαντες και οι Νύμφες. Ο Κρόνος πέταξε το κομμένο μόριο του πατέρα του στη θάλασσα από τα κύματα της οποίας γεννήθηκε ύστερα από καιρό η Αφροδίτη.

 

Η δεύτερη θεϊκή Δυναστεία

Κρόνος και Ρέα.

    Ο Κρόνος παντρεύτηκε την αδελφή του Ρέα. Απέκτησαν πολλά παιδιά: Εστία, Δήμητρα και Ήρα· Άδη, Ποσειδώνα και (αργότερα) Δία. Ο Κρόνος μιμήθηκε τον πατέρα του, μόνο που αυτός αντί να πετάει τα παιδιά του στον Τάρταρο, τα κατάπινε. Η Ρέα θέλησε τουλάχιστο να σώσει αυτό που κυοφορούσε. Με συμβουλή των γονιών της έφυγε στην Κρήτη όπου γέννησε το Δία. Τον άφησε εκεί και γύρισε προφασιζόμενη εγκυμοσύνη. Κατά τη δήθεν γέννα πρόσφερε στον Κρόνο αντί παιδί σε «φασκιά» μια πέτρα. Εκείνος την κατάπιε…

 

Η τρίτη θεϊκή Δυναστεία

α) Πόλεμος Δία και Τιτάνων. 

         Όταν ο Δίας μεγάλωσε επέστρεψε κι εκθρόνισε τον πατέρα του Κρόνο, αφού τον ανάγκασε να ξεράσει την πέτρα (αντί για το Δία) και όλα τα άλλα παιδιά του που είχε καταπιεί. Έτσι προέκυψε η τρίτη και τελευταία δυναστεία των θεών των Ελλήνων, η δυναστεία των Ολύμπιων θεών. 

         Πριν όμως ο Δίας γίνει κύριος του Ολύμπου χρειάστηκε ν’ απαλλαγεί από τις παλιές θεότητες. Πρώτοι αντίπαλοι ήταν οι Τιτάνες. Αυτοί κήρυξαν πόλεμο κατά των Ολύμπιων θεών που κράτησε 10 χρόνια χωρίς νικητή.

    Ο Δίας ζήτησε τη βοήθεια των Κυκλώπων που τους ελευθέρωσε από τα Τάρταρα όπου τους φρουρούσε ένα τέρας, η Κάμπη. Ο Δίας τη σκότωσε κι ελευθέρωσε τους Κύκλωπες: Βρόντη, Στερόπη και Άργη. Αυτοί από ευγνωμοσύνη του χάρισαν τη βροντή, την αστραπή και τον κεραυνό.

      Για να εξασφαλίσει ο Δίας τη νίκη κατά των Τιτάνων, ελευθέρωσε και τους Εκατόγχειρες. Αυτοί με τα 300 χέρια τους του χάρισαν τη νίκη. Στη Γη επικρατεί ορυμαγδός. Το Χάος φλέγεται, Γη κι Ουρανός ανακατεύονται, καθώς η μεν κλονίζεται, ο δε γκρεμίζεται από τα ύψη του.

 β) Η Γιγαντομαχία.

     Με τη νίκη του κατά των Τιτάνων ο Δίας δεν είχε εξασφαλίσει την κυριαρχία στον Όλυμπο. Είχε ν’ αντιπαλέψει και με τους Γίγαντες. Δεν πρέπει να συγχέονται Τιτάνες και Γίγαντες. Διαφέρουν και κατά τον τρόπο προέλευσης, αλλά και κατά το ότι οι Γίγαντες δεν είναι αθάνατοι όπως οι Τιτάνες.

        Η μητέρα των Τιτάνων Γαία μετά την ήττα τους προτρέπει τους Γίγαντες ν’ αναλάβουν αυτοί τον αγώνα κατά του Δία και των Ολύμπιων θεών. Οι Γίγαντες άλλοτε παριστάνονται ως θνητοί, με πελώριο ανάστημα και δύναμη ακατάβλητη, και άλλοτε σαν όντα με τερατώδη και φρικτή όψη, γενειάδα, μακριά μαλλιά και λεπιασμένα πόδια. Ο αριθμός τους έφτανε τους 100, από τους οποίους 34 επώνυμοι.Η σύγκρουση Γιγάντων και Δία-Ολύμπιων θεών έγινε στη Φλέγρα στα δυτικά της Χαλκιδικής.

         Φάσεις της Γιγαντομαχίας:  

     1) Πρωταγωνιστές από το στρατόπεδο των θεών: Δίας και Αθηνά. Επικουρική παρέμβαση: Ήρα, Απόλλωνας, Ήφαιστος, Άρτεμη, Ποσειδώνας, Αφροδίτη, Εκάτη και Μοίρες. Από την πλευρά των Γιγάντων: Πορφυρίωνας, Αλκυονέας, Εγκέλαδος, Εφιάλτης, Εύρυτος, Κλυτίος, Πολυβότης, Πάλλας, Ιππόλυτος, Γρατίωνας, Άγριος και Θόων. Η αναμέτρηση γινόταν ένας/μία προς έναν/μία.

     Ο Δίας αναγκάστηκε να ζητήσει και τη βοήθεια του Ηρακλή. Αλλά και η Γη παρεμβαίνει υπέρ των παιδιών της. Μελετά να τους δώσει να φάνε ένα μαγικό χορτάρι που χαρίζει αθανασία. Το σχέδιό της ματαιώνεται με την επέμβαση του Δία.

     Οι Γίγαντες χάνουν τη μάχη μετά από φοβερές αναμετρήσεις, όπου πρωταγωνιστούν η δύναμη, η πονηριά, η εξυπνάδα και η δολιότητα. Πολλές αναμετρήσεις ανά δύο έμειναν μνημειώδεις.

     2) Ο Δίας είχε έναν ακόμη εχθρό ν’ αντιμετωπίσει, τον Τυφωέα. Αυτός γεννήθηκε από τον Τάρταρο και τη Γη. Τα χέρια και τα πόδια του ακαταπόνητα. 100 κεφάλια είχε, φλόγες εξακοντίζανε τα μάτια του, ψηλότερος κι από τα ψηλότερα βουνά ήταν, οχιές βγαίνανε από τους μηρούς του, φτερά σκέπαζαν το σώμα του. Ο Τυφωέας ορμάει κατά των θεών κι αυτοί το βάζουν στα πόδια, πηγαίνοντας στην Αίγυπτο για να σωθούν. Μένει ν’ αναμετρηθούν τα δυο θεριά: ο Δίας κι ο Τυφωέας. Η μάχη είναι σκληρή κι αμφίρροπη. Ο Δίας με τον κεραυνό τον τρέπει σε φυγή. Τον κυνηγάει ως τη Συρία. Εκεί πιάνονται στα χέρια. Ο Τυφωέας σφίγγει το Δία με τα φίδια των μηρών του, του παίρνει το αδαμάντινο δρεπάνι και του κόβει τα νεύρα των χεριών και των ποδιών. Τον μεταφέρει σε μια σπηλιά στην Κιλικία και εκεί τον αφήνει. Σπεύδει να τον βοηθήσει ο Ερμής, ο οποίος έκλεψε τα νεύρα, τα τοποθέτησε στη θέση τους κι αποκατέστησε πλήρως το Δία. Ανεβαίνει σ’ ένα άρμα που το σέρνουν άλογα φτερωτά κι αρχίζει τ’ ανελέητο κυνηγητό του Τυφωέα εξαπολύοντας εναντίον του κεραυνούς. Αυτός ανταπαντάει εκτοξεύοντας κατά του Δία βουνά. Οι αιμορραγίες όμως διαρκώς τον εξασθενούν. Αιμόφυρτος διασχίζει τη θάλασσα και φτάνει στη Σικελία. Εκεί ο Δίας τον καταπλακώνει με το βουνό Αίτνα.

(συνεχίζεται)

Ο μύθος του Προμηθέα  -  Εξαπατήσεις κι εκδικήσεις του Δία

    1. Ο Τιτάνας Ιαπετός με την Ωκεανίδα Κλυμένη απέκτησε τέσσερις γιους: τον Άτλαντα, το Μενοίτιο, τον Επιμηθέα και τον Προμηθέα. Και οι 4 προκάλεσαν την οργή του Δία και τιμωρήθηκαν ανάλογα:

              ο Άτλας να στηρίζει τον ουράνιο θόλο·

              ο Μενοίτιος βυθίστηκε στο Έρεβος·

              ο Επιμηθέας ακολούθησε την τύχη του αδελφού του.

Προμηθέας. Αυτού η περίπτωση έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον:

         Γιατί, όμως, ο Προμηθέας προκάλεσε την οργή του Δία; Υπάρχουν τρεις εκδοχές, αλλά μία συγκεντρώνει την κοινή αποδοχή: επειδή ο Προμηθέας έγινε ευεργέτης των ανθρώπων. Πρώτη φορά ενοχλήθηκε ο Δίας από μια απάτη του Προμηθέα: σε κοινή σύσκεψη θεών και θνητών συζητήθηκε η μοιρασιά των προνομίων, ειδικότερα για να καθορίσουν ποιο μέρος των σφαγίων των θυσιών θα πήγαινε στους μεν και ποιο στους δε. Η λύση του θέματος ανατέθηκε στον Προμηθέα. Αυτός, για να εξαπατήσει το Δία, παρουσίασε έναν τεράστιο ταύρο, που τον χώρισε στα δύο ως εξής: στο ένα μέρος έβαλε όλα τα εκλεκτά-φαγώσιμα κομμάτια τυλιγμένα καλά στο δέρμα του ζώου, στο άλλο έβαλε μόνο τα κόκαλα σκεπασμένα με λαμπερό λίπος. Κλήθηκε ο Δίας να διαλέξει. Πήρε το δεύτερο. Όταν όμως παραμέρισε τα ξίγκια κι είδε τα κόκαλα…

         2. Έξω φρενών ο Δίας για την εξαπάτηση, αποφάσισε ν’ αφαιρέσει από τους ανθρώπους τη φωτιά. Μετά από αυτό η ζωή των ανθρώπων έγινε θλιβερή και στερημένη. Και κράτησε αυτή η συμφορά χιλιάδες χρόνια.

        Ο Προμηθέας, όμως, δε θ’ αφήσει τους ανθρώπους σ’ αυτή την κατάσταση. Δε θα ησυχάσει αν δεν ξαναδώσει στους ανθρώπους τη φωτιά. Και το έκαμε. Πώς; Κατά τον Ησίοδο έκλεψε τη φωτιά από το Δία: έκλεισε στο μίσχο ενός φυτού (της οικογένειας των σκιαδοφόρων) τις σπινθηροβόλες ακτίνες της. Κατ’ άλλους άναψε μια δάδα από τον τροχό του Ήλιου. Σύμφωνα  με τρίτη εκδοχή ο Προμηθέας έκλεψε τη φωτιά από το εργαστήριο του Ήφαιστου στη Λήμνο.

          3. Αυτό κι αν εξόργισε το Δία! Ετοίμασε νέα τιμωρία για τους ανθρώπους. Τους έστειλε ένα δώρο που θα τους ενθουσιάσει μεν, αλλά θ’ αποδειχτεί αληθινή μάστιγα: τη γυναίκα. Πρόσταξε τον Ήφαιστο να φτιάξει ένα σώμα από χώμα και νερό, να του δώσει δύναμη και φωνή ανθρώπου, μια ύπαρξη γοητευτική, όμορφη σαν τις θεές. Τρέχουν θεότητες πολλές να βοηθήσουν τον Ήφαιστο, στολίζοντας με δώρα τη μελλοντική του σύντροφο: Η Αθηνά και οι Χάριτες τη στολίζουν μ’ ό,τι ωραιότερο, ο Ερμής την εφοδιάζει με την «τέχνη» του ψέματος, με λόγους σαγηνευτικούς και χαρακτήρα άστατο. Την ονομάζει Πανδώρα. Όλες οι συμφορές, κατά τον Ησίοδο, οφείλονται στη γυναίκα, όμως η αγαμία είναι πολύ χειρότερο.

         Ο Ήφαιστος, αφού έφτιαξε τη γυναίκα, την οδήγησε στον αδελφό του Επιμηθέα. Αποδείχτηκε ελαφρόμυαλος. Του είχε ήδη συστήσει να μη δεχτεί τίποτα από το Δία. Αυτός δέχτηκε πρόθυμα την ωραία Πανδώρα που κρατούσε ένα κουτί. Τι είχε μέσα αυτό; Κατά τον Ησίοδο φοβερά δεινά, και μόνο στο βάθος την ελπίδα. Κατ’ άλλους το κουτί περιείχε πολύτιμα πράγματα, αλλά ανοίγοντάς το απρόσεκτα η Πανδώρα άφησε να φύγουν όλα όσα θα έφερναν στους ανθρώπους την ευτυχία. Έκτοτε, κατά τον Ησίοδο, χίλια βάσανα περικυκλώνουν την ανθρωπότητα: αρρώστιες, πόνοι, κόποι, θάνατοι.

(συνεχίζεται)

Η τιμωρία του Προμηθέα

Ο Δίας δεν ικανοποιήθηκε με τις τιμωρίες των ανθρώπων. Έπρεπε να τιμωρηθεί και ο ίδιος ο πρωτεργάτης των εξαπατήσεών του, ο Προμηθέας. Είχε κι άλλο λόγο γι’ αυτό. Κατείχε κάποιο σημαντικό μυστικό που αρνιόταν να το φανερώσει στο Δία· αυτό είχε σχέση με τις προσπάθειές του να κερδίσει την κόρη του Νηρέα Θέτιδα. Ο Προμηθέας γνώριζε ότι αν γινόταν αυτό, θα γεννιόταν γιος που θα εκθρόνιζε το Δία. Αργότερα όμως ο Προμηθέας φανέρωσε το μυστικό κι ο Δίας απέφυγε τη μοίρα του Ουρανού και του Κρόνου.

Εν πάση περιπτώσει ο Προμηθέας δε γλίτωσε την τιμωρία. Κι ήταν σκληρή. Μεταφέρθηκε στην ψηλότερη κορφή του Καύκασου. Εκεί ο Ήφαιστος τον έδεσε σε βράχο μ’ άθραυστα δεσμά. Ένας αετός, που έστελνε ο Δίας, πήγαινε κάθε μέρα και του ’τρωγε το συκώτι. Τη νύχτα όμως ξαναγινόταν. Αυτό κράτησε ολόκληρες χιλιετίες. Ο Ηρακλής θα ’βαζε τέρμα στο μαρτύριο του Προμηθέα. Όταν πήγε στον Καύκασο λυπήθηκε τον άτυχο Τιτάνα και σκότωσε τον αετό. Ήρθε μετά ο Ήφαιστος κι έσπασε τα αιώνια δεσμά του.

Αυτά, βέβαια, για να γίνουν το θέλησε κι ο Δίας που τελικά συμφιλιώθηκε με τον ατίθασο Προμηθέα. Τον πήρε μάλιστα και στον Όλυμπο, στη θέση του Κένταυρου Χείρωνα, που είχε τραυματιστεί και προτίμησε να πεθάνει παρά να βασανίζεται αιώνια από την ανίατη πληγή του.

(συνεχίζεται)

ΕΡΩΤΕΣ  -  ΓΑΜΟΙ  -  ΑΠΟΓΟΝΟΙ  -  ΕΡΙΔΕΣ ΟΛΥΜΠΙΩΝ ΘΕΩΝ

ΔΙΑΣ

- με την αδελφή του Ήρα. Η μόνη νόμιμη σύζυγός του. Μαζί απέκτησαν την Ήβη και τον Άρη, ίσως και τον Ήφαιστο. Κατ’ άλλη εκδοχή δεν απέκτησαν παιδιά.

- με τη Μύτι (ίσως να ήταν σύζυγός του και πριν την Ήρα). Όντας έγκυος ακόμη την κατάπιε ο Δίας για να μην εκθρονιστεί από το παιδί του. Όταν ήρθε η ώρα του τοκετού πρόσταξε τον Ήφαιστο (ή τον Προμηθέα) να του σκίσει το κεφάλι. Από εκεί ξεπήδησε η Αθηνά, κουνώντας ένα αιχμηρό δόρυ.

- με τη Θέμιδα. Κατά μια εκδοχή, μαζί της απέκτησε τις Μοίρες (Κλωθώ, Λάχεση και Άτροπο).

- με τη Μνημοσύνη. Από τον έρωτά τους γεννήθηκαν οι 9 Μούσες.

- με την Ευρυνόμη, θυγατέρα του Ωκεανού και της Θέτιδας. Μαζί της απέκτησε τις τρεις Χάριτες (Αγλαΐα, Ευφροσύνη και Θάλεια).

- με τη Μαία. Καρπός τους ο πολυμήχανος Ερμής.

- με τη Λητώ. Παιδιά τους ο Απόλλωνας και η Άρτεμη.

- με τη Δήμητρα. Απέκτησαν την Περσεφόνη.

- με τη Νιόβη, κοινή θνητή, κόρη του Φορωνέα (όχι εκείνη του Τάνταλου). Γιος τους ο Άργος, ο ιδρυτής της ομώνυμης πόλης.

- με την Καλλιστώ, Νύμφη. Γιος τους ο Αρκάς, γενάρχης των Αρκάδων.

- με την Αντιόπη, κόρη του ποταμού Ασωπού. Απέκτησαν τον Αιακό.

- με την Αίγινα, κόρη του ποταμού Ασωπού. Από την ένωσή τους γεννήθηκαν οι δίδυμοι Αμφίονας και Ζήθος. Ο παρόν μύθος έχει πολλές παραλλαγές.

- με την Ιώ. Εξαιτίας του αμείλικτου κυνηγητού της από την Ήρα καταφέρνει να γεννήσει μαζί του μόνο τον Έπαφο, στην Αίγυπτο.

- με την Ευρώπη. Απέκτησαν τους Μίνωα και Ροδάμανθυ, ίσως και το Σαρπηδόνα.

- με τη Δανάη. Γιος τους ο Περσέας, ένας από τους διασημότερους ήρωες των αρχαίων Ελλήνων.

- με τη Σεμέλη, κόρη του βασιλιά της Θήβας Κάδμου. Όντας έγκυος κάηκε από το άρμα του Δία. Το έμβρυο το πήρε ο Δίας και το έραψε μέσα στο μηρό του. Όταν συμπληρώθηκαν οι 9 μήνες το έβγαλε. Έτσι γεννήθηκε ο Διόνυσος, ο θεός του κρασιού.

- με τη Λήδα. Πρώτη εκδοχή. Την ίδια νύχτα συνευρέθηκε και με τον άντρα της Τυνδάρεω και με το Δία. Από τον πρώτο απέκτησε τον Κάστορα, κι απ’ το Δία τον Πολυδεύκη και την Ελένη. Δεύτερη εκδοχή: Γέννησε δυο αβγά· από το ένα προήλθε η Ελένη κι από το άλλο, που περιείχε δυο σπέρματα, ένα του Δία κι ένα του Τυνδάρεω, προήλθαν ο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης.

με την Αλκμήνη. Συνευρίσκεται μαζί της με απάτη. Γεννιέται ο ενδοξότερος ήρωας της ελληνικής μυθολογίας, ο Ηρακλής.

- με τη Φθία. Καρπός της σχέσης τους ο Αχαιός.

Ιδιότητες: Ο Δίας ήταν η προσωποποίηση του θεϊκού ιδεώδους για τους Έλληνες, ο εγγυητής της ισορροπίας και της ηθικής. Προστάτης των κανόνων δικαίου. Θεός του όρκου και της οικογένειας. Προστάτης των ξένων, των κηρύκων και των ικετών. Η έσχατη καταφυγή των ανθρώπων.

(συνεχίζεται)

ΗΡΑ

    Κατά μία εκδοχή ανατράφηκε από τον Ωκεανό και την Τηθύ. Κατ’ άλλους έζησε τα πρώτα χρόνια της στη Σάμο, στη Στυμφαλία ή στην Εύβοια.

    Η Ήρα και ο Δίας, μολονότι αδέλφια, αντιπροσωπεύουν στη μυθολογία τον ιδανικό τύπο του συζυγικού ζεύγους. Ωστόσο η ένωσή τους κάθε άλλο παρά ανέφελη ήταν. Κατ’ εξοχήν άξεστος ο Δίας, έδωσε πολλές αφορμές για ζήλια στην Ήρα, η οποία όμως μπροστά στην ανωτερότητα του συζύγου της δεν μπορούσε να τον αποτρέψει. Μην μπορώντας να τιμωρήσει το Δία, ήταν πολύ σκληρή απέναντι στις κατά καιρούς ερωμένες του αλλά και απέναντι στα νόθα παιδιά του. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το μίσος της προς τον Ηρακλή.

  Παιδιά της ένωσης του Δια με την Ήρα ήταν η Ήβη, η  Ειλείθυια, ο Άρης, ο Ήφαιστος και ο Τυφωέας, χωρίς όμως οι πληροφορίες να είναι απόλυτα σύμφωνες. Σύμφωνα, όμως, με άλλη παράδοση, η Ήρα ήταν στείρα.

    Η Ήρα ήταν θεά εξαιρετικής ομορφιάς αλλά ποτέ δεν πρόδωσε την πίστη του συζύγου της Δία. Ο μύθος της κρίσης του Πάρη μάς φανερώνει ότι η Ήρα θεωρούσε τον εαυτό της εφάμιλλο σε ομορφιά με την Αφροδίτη και την Αθηνά. Κατά τους γάμους, λοιπόν, του Πηλέα και της Θέτιδας οι τρεις αυτές θεές, παρακινούμενες από την Έριδα διεκδίκησαν τα πρωτεία της ομορφιάς. Κανείς από τους θεούς δεν τόλμησε ν’ αναλάβει το ρόλο του κριτή και ο Δίας αποφάσισε ν’ αναθέσει αυτό το ρόλο σ’ ένα θνητό, τον Πάρη. Οι τρεις θεές εμφανίζονται εμπρός του υποσχόμενες η κάθε μια τους ό,τι μπορούσε να του προσφέρει: η Αθηνά σοφία, η Ήρα δύναμη και Αφροδίτη την ωραιότερη γυναίκα, την Ελένη. Ο Πάρης επέλεξε την Αφροδίτη, κάτι που η Ήρα δεν του συγχώρεσε ποτέ.

    Ιδιότητες: Ως γυναικεία θεότητα δεν ήταν ιδιαίτερα συμπαθής: εγωίστρια, φιλόνικη και προπάντων ζηλότυπη. Υπήρξε, όμως, πρότυπο συζυγικής πίστης και θεωρείται θεά του γάμου. Κατ’ εξοχήν προστάτισσα των γυναικών, και ιδιαίτερα των γυναικών - συζύγων.

(συνεχίζεται)